Strzałkowski Wiesław, pseud. i krypt.: Karol Downarowski, Jerzy Prawdzic, Wujotes, wjs (1909–1988), pisarz, publicysta, tłumacz, historyk filozofii, minister Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie.
Ur. 15 V w Kijowie, był synem Seweryna (zm. 1962), prawnika, pochodzącego z Kielecczyzny, i Aleksandry z Łopuszańskich (zm. 1963 w Londynie), nauczycielki muzyki.
Wczesne dzieciństwo spędził S. w Sosnowcu, dokąd w r. 1909 przeniosła się rodzina; jego ojciec praktykował tamże jako adwokat. Tuż przed wybuchem pierwszej wojny światowej wyjechał z matką do majątku Julianówka na Ukrainie, gdzie zastała ich wojna, która rozdzieliła rodzinę. W l. 1914–18 przebywał z matką w Kijowie. Po rozwodzie rodziców, w r. 1918, wyjechał z matką do Warszawy. Ukończywszy szkołę przygotowawczą Jana Grabowskiego, uczył się od r. 1921 w humanistycznym Gimnazjum Tow. im. Jana Zamoyskiego. W r. szk. 1925/6 przerwał naukę z powodu choroby płuc i wyjechał na leczenie do Rabki; przez rok uczęszczał tam do Prywatnego Gimnazjum Męskiego dra Jana Wieczorkowskiego. W r. 1926 debiutował w czasopiśmie „Świt – Wiedza Tajemna” (nr 9) wierszem Indor i słowik (Bajka). W r. 1927, a także w r. 1930, publikował wiersze w tygodniku „Harcerz”. Pod kuratelą swego polonisty Juliusza Nowaka (później Nowaka-Dłużewskiego) założył w r. 1927 i redagował szkolny miesięcznik „Życie szkoły”. Nakładem tego pisma wydał pierwszy tom poetycki pt. Pożegnanie szkoły (W. 1929). Maturę uzyskał w r. 1929 i od t.r. studiował prawo na Uniw. Warsz. (z roczną przerwą dla poratowania zdrowia). W czasie studiów bywał gościem i kuracjuszem w «Mądralinie» – Domu Pracy Twórczej w Młądzu koło Otwocka; poznał wówczas założyciela Domu Stanisława Michalskiego, a także m.in.: Władysława Tatarkiewicza, Tadeusza Kotarbińskiego, Karola Irzykowskiego, Ludwika Krzywickiego, Ignacego Chrzanowskiego. W r. 1931 ogłaszał swe wiersze na łamach „Tygodnia Akademickiego”. Opublikował drugi tomik pt. Poezje (W. 1933), zawierający utwory powstałe pod wpływem skamandrytów, zwłaszcza Kazimierza Wierzyńskiego i Juliana Tuwima. W l. 1933–4 studiował równocześnie prawo cywilne u Henri Mauzeauda w Inst. Francuskim w Warszawie. W r. 1934 uzyskał na Uniw. Warsz. magisterium z historii filozofii prawa pod kierunkiem Eugeniusza Jarry. Od t.r. studiował na Uniw. Warsz. filozofię, pracując także jako adwokat. W r. 1935, po śmierci Józefa Piłsudskiego, opublikował trzyczęściowy poemat Pieśń żałobna o Józefie Piłsudskim (W.). T.r. ogłosił pierwszy pełny przekład łacińskiego utworu Szymona Szymonowica „Aelinopean” (W., Londyn 1962) oraz opublikował artykuły naukowe w „Przeglądzie Filozoficznym”. W l. 1936–8 ogłaszał w „Myśli Narodowej” przekłady z literatury francuskiej, a także swoje wiersze i fragment dramatu Śmierć Heraklesa (1936 nr 47). Był seminarzystą Tatarkiewicza i w r. 1937 uzyskał magisterium z filozofii na na podstawie pracy Poglądy pozytywistów polskich na teorię poznania i nauki (wyd. pt. The Theories of Knowledge and of Science in Polish Positivism, London 1983, pełniejsza wersja w rękopisie). Dzięki wsparciu Michalskiego, w r. 1937 wyjechał S. na wycieczkę dookoła Anglii; stała się ona inspiracją dla jego kolejnego tomu poetyckiego pt. Wyjazd na połów (W. 1937), za który otrzymał, przyznaną przez Związek Dziennikarzy i Literatów, nagrodę im. J. Szareckiego (1939). Mauzeaud zaproponował S-emu w r. 1937 stypendium rządu francuskiego na wyjazd do Lille w celu przygotowania doktoratu z prawa; S. wynegocjował wtedy zmianę warunków stypendium – na przygotowanie doktoratu z filozofii w Paryżu na Sorbonie. W listopadzie t.r. wyjechał z matką do Paryża, gdzie Émile Bréhier wyznaczył mu temat „Doświadczenie wewnętrzne u spirytualistów francuskich”. Na Sorbonie słuchał S. wykładów P. Valery’ego i E. Gilsona. Uległ wówczas wpływowi ks. Augustyna Jakubisiaka, twórcy systemu indywidualistycznej filozofii chrześcijańskiej; za jego namową napisał pracę Elementy motoryczne w myśleniu pojęciowym i na jej podstawie uzyskał w r. 1938 diplôme supérieur Sorbony w zakresie psychologii (promotor M. Pradines).
Po wybuchu drugiej wojny światowej, w r. 1939, utracił S. stypendium. Mieszkając w pensjonacie dla polskich uchodźców przy rue Lamandé, udzielał lekcji języka francuskiego Stanisławowi Mikołajczykowi. W paryskim tygodniku „Polak we Francji” ogłaszał w l. 1939–40 wiersze, przekłady z literatury angielskiej, artykuły o literaturze i fragmenty dramatyczne (Bolesław Chrobry, 1939 nr 48–49); redagował dział literacki, a po śmierci wydawcy i redaktora naczelnego Wincentego Bystrzanowskiego, sam objął redakcję pisma. W „Głosie Młodzieży” (1939 nr 1) ogłosił Kolędę żołnierską, fragment szopki I Brygady Strzelców Podhalańskich. Publikował też wiersze w wychodzącym w Lens piśmie „Narodowiec”. Na przełomie l. 1939/40, za protekcją krewnego, Stefana Danysza, dyrektora gabinetu cywilnego premiera Władysława Sikorskiego, otrzymał w gabinecie posadę sekretarza, bez wyraźnie określonych obowiązków. Na zlecenie Danysza pisywał pod pseudonimami do „Głosu Polskiego” artykuły polityczne, m.in. o działalności Sikorskiego. Zaniechał wtedy przygotowywania pracy doktorskiej.
W r. 1940, po kapitulacji Francji, S. przekroczył granicę hiszpańską, gdzie został na krótko internowany. Następnie przedostał się do Lizbony. Dn. 15 XI t.r. dotarł do Szkocji; wstąpił do WP i został wcielony do Baonu Podhalańskiego, odtworzonego z Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Szybko zdobył popularność jako poeta żołnierski; jego utwory publikowano w czasopiśmie „Odwet” (Cupar, Scotland, 1941) i przedrukowywano w prasie polskiej w USA („Ameryka-Echo”, Toledo, Ohio 1941); zostały one włączone do tomu zbiorowego „Marsz odwetowy. Poezje żołnierskie” (Perth 1941). W r. 1941 władze wojskowe oddelegowały S-ego na okres dwóch trymestrów na studia filozoficzne na University of St. Andrews (Szkocja). Przygotowywał tam pod opieką Johna Wrighta pracę z parapsychologii, dotyczącą przeczuć, intuicji i proroctw sennych; również tej rozprawy nie ukończył. Zwolniony z wojska z powodów zdrowotnych, znalazł się w r. 1942 w Londynie, gdzie dzięki protekcji Adama Kułakowskiego, sekretarza gen. Sikorskiego, objął posadę w Min. Informacji i Dokumentacji. Po pewnym czasie przeszedł do MSW. Jako urzędnik ministerialny zajmował się głównie propagandą, m.in. redagował ulotki przeznaczone do rozrzucenia nad Polską. Wspólnie z Janem Rembielińskim opracował w tym czasie zeszyt drugiego tomu piątej serii „Pomników literatury ojczystej” pt. Kasprowicz (Londyn 1942). Opublikował też kolejny tom swych wierszy W obozie w Szkocji… (Londyn 1942). Poezja S-ego, tradycyjna w środkach wyrazu, poruszała tematykę doświadczeń wojennych pokolenia autora (m.in. przeżyć z internowania w Hiszpanii i z obozów szkoleniowych w Szkocji) oraz sławiła polsko-brytyjskie braterstwo broni. W refleksjach nad problemem wygnania obecne było nawiązanie do Wielkiej Emigracji po powstaniu listopadowym. Dalsze wiersze publikował S. w ukazujących się w Londynie czasopismach „Sprawa” (1942, 1945) i „Zielony Sztandar” (1943). Realia życia w obozach szkoleniowych przedstawił też w opowiadaniach Dwie siostry (Londyn 1943); ukazywały one równocześnie fascynację autora psychologią głębi, parapsychologią i spirytyzmem.
W r. 1943, z rekomendacji Stanisława Kota, otrzymał S. stypendium Rządu RP i British Council na studia filozoficzne w Oxford University. Zajmując się nadal działalnością przekładową, w antologii „Z poezji wojennej Czechosłowacji” (Londyn 1944) zamieścił (pod nazwiskiem i pod pseud. Karol Downarowski) przekłady wierszy, m.in. J. Seiferta. Już po zakończeniu działań wojennych, w r. 1946, złożył egzamin doktorski, a w marcu r.n. otrzymał stopień doktora filozofii na podstawie napisanej pod kierunkiem Henry Habberley Price’a pracy The Part Played by Kinaesthetic Experience in Perception and Thinking (wyd. fragmentu pt. The Active Character of Thinking, London 1982). Oryginalną tezą tej rozprawy było przekonanie, że tzw. czucie mięśniowe, stawowe i ścięgnowe ma na ludzką percepcję i myślenie wpływ równie silny, jak podświadomość. Nie znalazł jednak S. akademickiego zatrudnienia i w l. 1947–8 uczył przez rok języka angielskiego w obozie przysposobienia dla polskich emigrantów koło Oksfordu. W r. 1948 przeniósł się do Londynu, gdzie pracował dorywczo, m.in. jako magazynier, windziarz w hotelu i pracownik pocztowy. Odrzucił propozycję powrotu do kraju i zatrudnienia na uniw. we Wrocławiu; publikował jednak w krajowej prasie katolickiej: „Dziś i jutro” (1947) oraz „Tygodniku Powszechnym” (1948). Kiedy w r. 1951 został w Londynie otwarty Polski Uniw. na Obczyźnie (PUNO), podjął tam wykłady z psychologii i z historii filozofii. Dla potrzeb PUNO opracował podręcznik Współczesne kierunki psychologiczne (Londyn 1953, mszp. powielony). W l. 1953–5 współpracował z londyńskim „Głosem”.
Na początku l. pięćdziesiątych rozpoczął S., początkowo ograniczoną, działalność polityczną. W r. 1954 związał się z powstałym wówczas, niewielkim Niezależnym Ruchem Społecznym (NRS). Po rozłamie politycznym emigracji, spowodowanym odmową ustąpienia z urzędu prezydenta RP na uchodźstwie, Augusta Zaleskiego (czerwiec 1954), S. razem z NRS opowiedział się po jego stronie. T.r. wyjechał do Hiszpanii, gdzie znalazł pracę jako nauczyciel języka angielskiego w Inst. Języków w Madrycie. Do Anglii wrócił w r. 1956; w Washington (hrabstwo Durham) uczył przez rok języka angielskiego uchodźców z Węgier. Wstrzymał się od głosu w sprawie uchwały, podjętej 21 X t.r. przez Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie (ZPPnO), o niepublikowaniu w kraju. Z okazji 30-lecia londyńskich „Wiadomości”, z którymi współpracował w r. 1951, napisał esej Podstawy moralne polskiej myśli politycznej („XXX-lecie «Wiadomości»”, oprac. T. Terlecki, Londyn 1957, wyd. 2, Londyn 1978). W l. 1957–8 ponownie mieszkał w Madrycie, gdzie był rezydentem biura turystycznego i przewodnikiem angielskich wycieczek. W październiku 1958 podjął pracę tłumacza w biurze lotnictwa amerykańskiego w Bad Soden pod Frankfurtem; po miesięcu jednak zrezygnował, uznając, że praca ta «trąci nielojalnością wobec własnego kraju, bez względu na to, jaki panuje tam reżim» (Autobiografia, s. 131). Wrócił do Londynu, gdzie po zmarłym Adamie Żółtowskim otrzymał katedrę historii filozofii na PUNO. W l. sześćdziesiątych współpracował z czasopismami emigracyjnymi, paryską „Syreną” (1960–1) oraz londyńskimi: „Wiadomościami” (1960–79, z przerwami), endecką „Myślą Polską” (1960–1), „Dziennikiem Polskim i Dziennikiem Żołnierza” (od r. 1961) i „Orłem Białym” (od r. 1962). Dla „Oficyny Poetów i Malarzy” przetłumaczył „Sonety” W. Shakespeare’a (Londyn 1961, wyd. 2, tamże 1982). W r. 1962 habilitował się na PUNO na podstawie rozprawy Filozofia woli Maine de Birana (niewyd.). Do tomu „Hinduizm” (Londyn 1965) napisał artykuł pt. Casuality.
Od r. 1965 jako visiting professor wykładał S. filozofię w USA, w Lewis College (Lockport, Illinois), a następnie w Iona College (New Rochelle, New York) – historię filozofii, logikę oraz filozofię człowieka. W r. 1967 wrócił do Londynu i poświęcił się pracy naukowej, społecznej i literackiej. Był aktywnym członkiem ZPPnO (przez kilka kadencji zasiadał w jego Sądzie Koleżeńskim) oraz działał w Polskim Tow. Naukowym na Obczyźnie. Wydał tom prozy Don Luis i inne opowiadania (Londyn 1968) o emigrantach, obciążonych bagażem wojennych doświadczeń; pozostał w nim wierny koncepcji krótkiej narracji o charakterze parabolicznym. W l. 1968–83 publikował również w „Gazecie Niedzielnej”. W tomie „Dialogos” (Univ. de Puerto Rico 1969) zamieścił artykuł El Papel de los Simbolos en el Pensar; dla „Rassegna Internazionale di Logica” (Bologna 1971) napisał rozprawę Implications of the Perceiving.
Dn. 16 VII 1970 wszedł S. do rządu Zygmunta Muchniewskiego, w którym objął tekę wyznań religijnych, oświaty i kultury. Po zjednoczeniu emigracji, w następstwie śmierci Zaleskiego, został 18 VII 1972 ministrem tego samego resortu w rządzie Alfreda Urbańskiego. W l. 1973–7 reprezentował NRS w V Radzie Narodowej RP. Dn. 29 I 1974 w drugim rządzie Urbańskiego objął resort informacji i dokumentacji. W l. 1974–6 redagował organ rządu „Rzeczpospolita Polska”. W grudniu 1975 podał się do dymisji w związku z konfliktem, jaki wywołało umieszczenie nekrologu Kota w „Rzeczpospolitej Polskiej”, przeciw czemu zaprotestowali niektórzy członkowie gabinetu. Wskutek perswazji Urbańskiego wycofał dymisję. Złożył rezygnację z funkcji ministra wraz z całym rządem Urbańskiego 2 VII 1976. W l. siedemdziesiątych i osiemdziesiątych należał do gremium kierowniczego NRS.
W opublikowanych w tym czasie zbiorach poetyckich S-ego: Wiersze dla przyjaciół (Londyn 1974) oraz Przed świtem (Londyn 1975), dominowały rozważania egzystencjalne i religijne, a stale obecnym tematem była emigrancka nostalgia i poczucie wyobcowania. S. próbował też sił jako poeta anglojęzyczny, ogłaszając tomik Awakening (Aquilla 1977). Obszerniejsze opowiadanie Ich dwoje (Londyn 1978) poświęcił różnicom kulturowym, komplikującym związek uczuciowy Angielki i Polaka. Przed r. 1978 napisał trzy dramaty: Emigranci, Na wakacjach oraz anglojęzyczny The Marriage of True Minds (niewyd., losy maszynopisów nie są znane). W r. 1981 opublikował wybór wierszy Polska wiosna, a w r. 1984 poemat Dzieciństwo, tom opowiadań 10 opowieści oraz wspomnienia Gdy pracowałem przy generale Sikorskim; entuzjastyczne wobec Sikorskiego, krytyczne względem jego otoczenia (wszystkie książki wydane w Londynie). Był nadal aktywny politycznie; od r. 1983 zasiadał z ramienia NRS w VII Radzie Narodowej RP, w której pełnił funkcję jednego z czterech sekretarzy. Dn. 12 II 1986 wziął udział w naradzie, zwołanej przez prezydenta Edwarda Raczyńskiego, poświęconej sposobowi przekazania urzędu prezydenta RP.
W r. 1984 ukazała się książka S-ego Moi profesorowie (Londyn), traktująca m.in. o Tatarkiewiczu, Kotarbińskim i Władysławie Witwickim. T.r. w jego tłumaczeniu ukazał się „East coker” T. S. Eliota. W r. 1985 opatrzył przedmową „Sonety” F. Petrarki (Londyn, tłumaczenie S. Jankowicza). T.r. współorganizował w Londynie Kongres Kultury Polskiej (14–20 IX); przewodniczył obradom sekcji filozoficznej, a następnie redagował tom szósty prac Kongresu „Filozofia polska na obczyźnie” (Londyn 1987). Rozprawy i eseje filozoficzne ogłaszał również w „Roczniku Polskiego Towarzystwa Naukowego” (Londyn), „Przeglądzie Powszechnym”, redagowanym na emigracji przez o. Jerzego Mirewicza, oraz nadal w londyńskich „Wiadomościach”. Najobszerniejszy wybór eseistyki filozoficznej S-ego przyniósł tom Ludzie i idee (Londyn 1985, wyd. 2, tamże 1987), omawiający m.in. filozofię państwa Platona oraz idee R. Descartesa, B. Pascala i E. Swedenborga. Znalazły się tam też prace z dziejów polskiej myśli filozoficznej i społecznej od średniowiecza po Edwarda Abramowskiego i Kotarbińskiego, a także eseje o Rafaelu i M. Prouście. W r. 1987 «swojemu profesorowi i przyjacielowi» poświęcił szkic Władysław Tatarkiewicz jako historyk kultury (Londyn). W r. 1988 ukazała się rozprawa S-ego Podstawy filozofii Descartesa (Londyn).
Jako filozof eseista był S. spirytualistą o ukierunkowaniu katolickim. Za swego mistrza uznawał M. de Birana, w którego pracach dopatrywał się spostrzeżeń wyprzedzających o stulecie teorię Z. Freuda; podobne intuicje dostrzegał w poglądach Swedenborga. Wierzył, że koncepcje filozoficzne i społeczne mają nieograniczony czasowo wpływ na rozwój duchowości zbiorowej; twierdził m.in., «że idea „Solidarności” zrodziła się jako wynik wieloletnich oddziaływań społecznych teorii Abramowskiego». Ostatnimi publikacjami literackimi S-ego było opowiadanie Miłość pułkownika (Londyn 1988) oraz stanowiący bilans życia zbiór wierszy De profundis clamavi (Londyn 1988, wyd. 2, Kr. 2002). W maszynopisie pozostawił rozprawę Les elements moteurs dans la pensée conceptuelle. S. był członkiem: The Aristotelian Society, Royal Institute of Philosophy (uczestniczył w jego corocznych zjazdach) oraz British Society for the History of Philosophy (sekcja filozofii francuskiej). Przez prezydenta RP na uchodźstwie Stanisława Ostrowskiego został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski III kl. (1972). Zmarł po ciężkiej chorobie 20 IX 1988 w Londynie, pochowany został 29 IX na cmentarzu North Sheen (kw. DG grób 94).
W związku z Nicky van der Wilde (1911–1985), malarką, miał S. córkę Nicole Christine (ur. 1940). Z małżeństwa z Angielką Daphne Taylor (1919–1993), nauczycielką, pozostawił dwie córki: Marię Helenę Aleksandrę (ur. 1949), zamężną Khalessi, tłumaczkę, zamieszkałą w Paryżu, oraz Zofię Wandę (ur. 1950), antropologa, zamieszkałą w Anglii.
Grodziska, Polskie groby Londynu; Judycki Z. A., Polacy w świecie, Paris 1992 z. 1; Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie, W. 1992 (błędna data ur. S-ego 12 VI oraz imię matki); Współcz. pol. pisarze, VIII (błędna data ur. 12 VI); – Czechowiczowa Z., Polscy pozytywiści, „Tydzień Pol.” (Londyn) 1983 nr 42; Danilewicz-Zielińska M., Szkice o literaturze emigracyjnej półwiecza 1939–1989, Wr. 1999; Filozofia polska na obczyźnie, Red. W. Strzałkowski, Londyn 1987; Friszke A., Życie polityczne Emigracji, W. 1999 I; Kierownictwo obozu niepodległościowego na obczyźnie 1945–1990, Red. A. Szkuta, Londyn 1996; Kozarynowa Z., Gawędy filozofa, „Wiadomości” (Londyn) 1969 nr 15; taż, Tłum ludzi i gąszcz idei, „Przegl. Powsz.” (Londyn) 1986 nr 9; Lichten J., Filozof z powołania, „Tydzień Pol.” (Londyn) 1986 nr 10; Literatura pol. na obczyźnie, I–II; Reszczyńska-Stypińska M., Dziewięć opowiadań, „Tydzień Pol.” (Londyn) 1969 nr 17; Stępień M., Przypomnienie Wiesława Strzałkowskiego, w: Strzałkowski W., De profundis clamavi, Oprac. M. Stępień, Kr. 2002 (fot.); Święch J., Literatura polska w latach II wojny światowej, W. 1997; Toporowski W., Sonety Szekspira po polsku, „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” (Londyn) 1983 nr 182; Witek A., Rola filozofii, tamże 1986 nr 11; – [Rec. Don Luis i inne opowiadania]: „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” (Londyn) 1969 nr 259 ([S. Baliński], Stan. Bal.), „Gaz. Niedzielna”, (Londyn) 1972 nr 20, 1974 nr 37 (S. Legeżyński); [Rec. Ludzie i idee]: „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” (Londyn) 1988 nr 83 (A. Maczulonis Kaliczek); [Rec. Polska wiosna]: „Gaz. Niedzielna” 1982 nr 10 (M. Nazarewicz), „Tydzień Pol.” (Londyn) 1985 nr 6 (Eska); [Rec. Pożegnanie szkoły]: „Głos Liter.” 1929 nr 21 (E. Żytomirski); [Rec. Przed świtem]: tamże 1975 nr 24 (S. Legeżyński); [Rec. W obozie w Szkocji]: „Wiad. Pol.” (Londyn) 1942 nr 36 (A. Bogusławski), „Myśl Pol.” (Londyn) 1942 nr 33 (Mazur), „Dzien. Żołnierza” (Szkocja) 1942 nr 173 ([M. Święcicki], M.S.); [Rec. Wiersze dla przyjaciół]: „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” (Londyn) 1974 nr 276 (J. Kowalewski), „Wiadomości” (Londyn) 1975 nr 3 (S. Legeżyński); [Rec. Wyjazd na połów]: „Pion” 1937 nr 6 (J. Zagórski); – „Pam. Liter.” (Londyn) 1978 t. 2, 1980 t. 3; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1988: „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” nr 228 dod. „Tydzień Pol.” (Londyn) nr 239 (A. Blum), „Pam. Liter.” (Londyn) t. 13; – Arch. Uniw. Warsz.: sygn. RP 32 826 (akta studenckie S-ego); IPiM Sikorskiego: sygn. 5/72; – Informacje córki S-ego, Marii Khalessi-Strzałkowskiej z Paryża i Rafała Habielskiego z W.
Wacław Lewandowski